Bedrijven mogen niet meer wegkijken van mensenrechtenschendingen en milieuverontreiniging in hun waardeketen
Tien jaar na Rana Plaza zet het Europees Parlement vandaag een nieuwe stap om bedrijven te wijzen op hun verantwoordelijkheid voor wantoestanden in hun productieketen. “Europese bedrijven mogen niet langer wegkijken van milieuvervuiling, mensenrechtenschendingen en abominabele arbeidsomstandigheden,” zegt Europees Parlementslid Kathleen Van Brempt. “Een betere wereld begint niet bij de consument, maar bij verantwoordelijke bedrijven.”
Wie vandaag naar Bangladesh reist, ontwaart vaak in de rivieren al de modekleuren van het volgende seizoen. Het klinkt ongelofelijk, maar het klopt. De verfprocessen die worden gebruikt bij de productie van onze kledij hebben een enorme impact op het milieu en de leefomgeving in de landen van productie. “En dat is niet het enige probleem,” zegt Van Brempt. “Vaak werken arbeiders in bijzonder slechte en ongezonde omstandigheden en in sommige gevallen worden ook mensenrechten met de voeten getreden.”
Het probleem is dat bedrijven vaak niet op de hoogte zijn van wat zich in die productieketen afspeelt of te weinig stappen zetten om mogelijke wantoestanden te onderzoeken en aan te pakken. Op aandringen van het Europees Parlement kwam er daarom een voorstel voor een Europese zorgplichtwet. “Bedrijven die producten willen verkopen op de Europese markt zullen in de toekomst moeten controleren of hun producten worden geproduceerd met respect voor mens en milieu. Indien ze er niet in slagen om de bestaande problemen aan te pakken, zullen ze ook aansprakelijk kunnen worden gesteld voor de geleden schade.”
Het Europees Parlement wil het voorstel van de Europese Commissie verder aanscherpen. “Bedrijven moeten verantwoordelijkheid nemen voor hun hele waardeketen, niet alleen voor hun eersterangsleveranciers of hun grootste contracten,” zegt Van Brempt. “Dat betekent zowel upstream, als downstream. Van de grondstoffen tot bij de consument.” Ook de klimaatimpact van die producten moet grondig worden opgevolgd.
Geen straffeloosheid
Als het van het parlement afhangt, worden bedrijven ook aansprakelijk wanneer ze nalaten om hun waardeketen zorgvuldig te controleren. “Als bedrijven rechtstreeks schade hebben veroorzaakt of deze schade hadden kunnen verkomen, moeten ze daarvoor ook aansprakelijk kunnen worden gesteld,” zegt Van Brempt. “De slachtoffers staan daarbij centraal. We willen de maatregelen nemen om de gerechtskosten te beperken en de verjaringstermijnen verlengen. Ook moeten dwangmaatregelen kunnen worden opgelegd om verdere schade te verkomen.”
Vakbonden en ngo’s moeten het recht krijgen om de belangen van slachtoffers collectief te vertegenwoordigen. Rechtbanken moeten de mogelijkheid krijgen om bedrijven te verplichten bewijsmateriaal openbaar te maken. Ook worden de bestuurders van deze bedrijven verantwoordelijk voor het toezicht over het gehele zorgplicht-proces. “Een CEO of Raad van Bestuur kan de handen niet zomaar meer wassen in de onschuld.”
Mensenrechten
Het Parlement wil de lijst van internationale instrumenten die ondernemingen moeten naleven verder uitbreiden. “Het gaat dan om de rechten van inheemse volkeren, de belangrijkste verdragen van de Internationale Arbeidsorganisatie en de Verdragen van Genève,” zegt Van Brempt. “Ook het VN-verdrag tegen corruptie en het OESO-verdrag tegen omkoping worden mee opgenomen in die lijst.”
Bedrijven moeten de schade die ze veroorzaakt hebben ook herstellen. Dat herstel moet gebeuren op basis van een grondige dialoog met alle betrokkenen. Zowel de lokale overheid, de vertegenwoordigers van de werknemers, als de lokale gemeenschap moeten daarbij betrokken worden.
Sancties
Slaagt een bedrijf er niet in om aan te tonen dat ze op een zorgvuldige manier geprobeerd heeft om haar waardenketen te controleren, wilt het parlement verschillende sanctiemaatregelen kunnen nemen. “Zo kan het bedrijf een boete krijgen tot 5% van de wereldwijde omzet van het bedrijf,” zegt Van Brempt. “Daarnaast zou er ook kunnen worden beslist om producten van de markt te halen en niet-naleving mee te nemen in de beoordeling van de toekenning van overheidsopdrachten.”
De zorgplichtwetgeving gaat niet onmiddellijk in. “Bedrijven krijgen voldoende tijd om zich grondig voor te bereiden,” zegt Van Brempt. Volgens het voorstel van het parlement moeten bedrijven met meer dan 1000 werknemers de wet over 3 jaar toepassen. Bedrijven met meer dan 500 werknemers moeten over vier jaar aan de regels voldoen. Hetzelfde geldt voor bedrijven met meer dan 250 werknemers, zij het dat die toepassing voor hen het eerste jaar vrijwillig zal zijn.
Van Brempt reageert tevreden op de uitslag van de stemming in het Europees Parlement. “Met de zorgplicht neemt Europa haar verantwoordelijkheid en kunnen we een positieve impact uitoefenen op de rechten van arbeiders, mensenrechten en productie met respect voor natuur en milieu,” zegt ze. “ Zo kunnen we hopelijk een nieuw Rana Plaza voor ééns en voor altijd voorkomen.” Het Parlement kan nu starten aan de onderhandelingen met de Europese lidstaten over de finale zorgplichtwetgeving.